اساتید خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌

 در عقلیات‌ : شاگرد فریدالدین‌ داماد و او شاگرد سیدصدرالدین‌ سرخسی‌ و او شاگرد افضل‌الدین‌و او شاگرد ابوالعباس‌ لوگری‌ و او شاگرد بهمنیار و او شاگرد ابوعلی‌ سینا.

در شرعیات‌ : شاگرد پدر بزرگوار خود و او شاگرد امام‌ فضل‌ ا...راوندی‌ و او شاگرد سید مرتضی‌علم‌ الهدی‌ و حضور در حوزه‌ درس‌ فقه‌ محقق‌ حلی‌ .

در ریاضیات‌ : کمال‌ الدین‌ محمد حاسب‌ . کمال‌ الدین‌ یونس‌ موصلی‌ و قطب‌ الدین‌ مصری‌ وابوالسعادات‌ اصفهانی‌ .

شاگردان‌ خواجه‌ ـ خواجه‌ اصیل‌ الدین‌ فرزند خواجه‌ نصیر، علامه‌ حلی‌ ، قطب‌ الدین‌ شیرازی‌ ابن‌میثم‌ بحرانی‌ ، کمال‌ الدین‌ افسطی‌ آبی‌ ـ سید رکن‌ الدین‌ استرآبادی‌ ـ ابن‌الفوطی‌ کمال‌الدین‌بغدادی‌  ابن‌ الخوام‌ عمادالدین‌ ـ ابن‌طاووس‌ ـ اثیرالدین‌ دومانی‌ ، حموینی‌ .

تألیفات‌ :

بیشتر در زمینه‌ کلام‌ ـ حکمت‌ ـ ریاضیات‌ ـ الهیات‌ ـ تعلیم‌ و تربیت‌ ـ اخلاق‌ و دیگر علوم‌اسلامی‌ است‌ که‌ قریب‌ به‌ 80 جلد از آن‌ مشخص‌ است‌ که‌ تعدادی‌ در داخل‌ و مابقی‌ درکتابخانه‌های‌ خارج‌ از کشور موجود است‌ .

 

لمحه‌ عن‌ حیاه‌ الشیخ‌ نصیرالدین‌ الطوسی‌

 الاسم‌ : محمد بن‌ محمد بن‌ حسن‌ مکی‌ ابو جعفر المعروف‌ بالشیخ‌ نصیرالدین‌الطوسی‌

الولاده‌ : 11 جماد الاول‌ سنه‌ 597 هجری‌ فی‌ طوس‌ .

الوفاه‌ : 18 ذی‌ الحجه‌ سنه‌ 672 هجری‌ فی‌ الکاظمیه‌

العمر : 75 عاما

اساتذه‌ الشیخ‌ الطوسی‌

فی‌ العلوم‌ العقلیه‌ : کان‌ تلمیذ فریدالدین‌ الدین‌ الداماد و هو تلمیذ السیدصدرالدین‌ السرخسی‌ وهو تلمیذ افضل‌ الدین‌ و هو تلمیذ ابو العباس‌ اللوجری‌ و هو تلمیذ بهمنیار و هو تلمیذ ابوعلی‌سینا.

فی‌ العلوم‌ الشرعیه‌ : تتلمذ علی‌ ید ابیه‌ الفاضل‌ الذی‌ کان‌ بدوره‌ تلمیذا للامام‌ فضل‌ الله‌الراوندی‌ وهو تلمیذ السید مرتضی‌ علم‌ الهدی‌ و کان‌ یحضر فی‌ حوزه‌ درس‌ الفقه‌ محقق‌ الحلی‌.

فی‌ الریاضیات‌ : کان‌ اساتذته‌ کمال‌ الدین‌ محمد الحاسب‌، کمال‌الدین‌ یونس‌ الموصلی‌قطب‌الدین‌ المصری‌ ، و ابوالسعادات‌ الاصفهانی‌ .

طلاب‌ الشیخ‌ : الشیخ‌اصیل‌الدین‌ابنه‌ ، العلامه‌ الحلی‌، قطب‌الدین‌ الشیرازی‌، ابن‌ میثم‌ البحرانی‌،کمال‌ الدین‌ الافسطی‌ الابی‌، السیدرکن‌الدین‌الاسترآبادی‌ ، ابن‌ الفوطی‌ ، کمال‌الدین‌البغدادی‌،ابن‌الخوام‌عمادالدین‌، ابن‌طاووس‌ ، اثیرالدین‌ الدین‌ الدومانی‌ ، الحموینی‌ .

المولفات‌: اکثر مولفاته‌ حول‌ علم‌ الکلام‌ ، الحکمه‌ ، الریاضیات‌، الالهیات‌، التعلیم‌ و التربیه‌،الاخلاق‌، وباقی‌ العلوم‌ الاسلامیه‌ التی‌ عرف‌ منها(80) مجلدا یوجد بعضها فی‌ مکتبات‌ داخل‌البلاد و بعضها فی‌ مکتبات‌الدول‌ الاخری‌.

 

تمدن‌ چیست‌ و سهم‌ خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌ در تمدن‌ بشری‌چیست‌؟

تمدن‌ براساس‌ تعاریفی‌ که‌ از آن‌ شده‌ عبارت‌ است‌ همکاری‌ مردم‌ با یکدیگر در امور زندگانی‌ وفراهم‌ ساختن‌ اسباب‌ ترقی‌ و آسایش‌; و اصولا ظهور تمدن‌ هنگامی‌ امکان‌پذیر است‌ که‌ امنیت‌و آسایش‌ برقرار باشد و این‌ مهم‌ در زمان‌ خواجه‌ نصیر بخاطر حمله‌ مغول‌ به‌ ایران‌ میسر نشدمگر با یک‌ سیاست‌ خاص‌ که‌ آنهم‌ پیدا کردن‌ ضعف‌ دستگاه‌ حکومتی‌ بود که‌ پای‌بندی‌ آنها به‌مسایل‌ خرافی‌ همچون‌ پیشگوئی‌ و خواب‌ دیدن‌ توجه‌ خواجه‌ نصیر را به‌ خود جلب‌ کرد و او ازهمان‌ نقطه‌، سیاست‌ عملی‌ خود را به‌ اجرا گذاشت‌ که‌ همکاری‌ با دستگاه‌ در آن‌ مقطع‌ و عدم‌برخورد با مسایل‌ خرافی‌ مورد اعتقاد آنها یکی‌ از سیاستهای‌ مورد نظر بود که‌ تاریخ‌ در گذر ایام‌پاسخ‌ به‌ خدمت‌ گرفتن‌ چنین‌ دستگاهی‌ را داده‌ است‌ که‌ آنهم‌ مهار جنگ‌ و باز گرداندن‌ آرامش‌ بودکه‌ برای‌ پی‌ریزی‌ هر تمدنی‌ لازم‌ است‌; داستان‌ ذیل‌ تائید سیاستهای‌ بکار گرفته‌ شده‌ توسطخواجه‌ نصیر است‌ که‌ به‌ اختصار از نظرتان‌ می‌گذرد:

روزی‌ هلاکو به‌ خواجه‌ نصیرالدین‌ می‌گوید که‌ یک‌ حادثه‌ جالب‌ را پیشگویی‌ کنید که‌ من‌مشخصٹ شاهد باشم‌ خواجه‌ ضمن‌ پذیرش‌ می‌گوید این‌ حادثه‌ در شب‌ پنجشنبه‌ اتفاق‌ خواهدافتاد که‌ همراه‌ با کسوف‌ است‌ و اتفاقٹ در آن‌ شب‌ هلاکو در خواب‌ بود و نگهبانان‌ اجازه‌ ورود به‌خواجه‌ را نمی‌دادند که‌ باعث‌ نگرانی‌ خواجه‌ شده‌ بود که‌ مبادا هلاکو این‌ حادثه‌ را نبیند; چاره‌اندیشید و شنید که‌ یکی‌ از خرافات‌ در باره‌ ماه‌گرفتگی‌ این‌ است‌ که‌ می‌گویند اژدها ماه‌ را گرفته‌پس‌ باید به‌ ظروف‌ مسینی‌ کوبید تا اژدها بترسد و ماه‌ را رها کند بلافاصله‌ خواجه‌ نگهبانان‌ را ازاین‌ قضیه‌ ترساند و آنها ظروف‌ مسین‌ را برداشته‌ و به‌ یکدیگر کوبیدند و این‌ باعث‌ شد که‌ خودهلاکو از خواب‌ بیدار شود و خواجه‌ آنچه‌ را که‌ دیده‌ بود به‌ هلاکو نشان‌ داد و او سخن‌ خواجه‌ راپذیرفت‌ و اعتبار علمی‌ و شخصیت‌ خواجه‌ برای‌ او تثبیت‌ شد.

پس‌ از آن‌، هلاکو از خواجه‌ سئوال‌ کرد آیا چون‌ ما دیشب‌ می‌دانستیم‌ که‌ ماه‌ خواهد گرفت‌، ماه‌ گرفته‌ است‌ یا اگر نمی‌دانستیم‌ ماه‌ می‌گرفت‌؟ خواجه‌ گفت‌ چه‌ شما می‌دانستید و چه‌ نمی‌دانستیداین‌ اتفاق‌ می‌افتاد. هلاکو پرسید آیا ما می‌توانستیم‌ از وقوع‌ این‌ حادثه‌ جلوگیری‌ کنیم‌؟ خواجه‌گفت‌ خیر متأسفانه‌ مسایل‌ طبیعی‌ و فلکی‌ در اختیار ما نیست‌ و از بشر هم‌ کاری‌ برنمی‌آید.هلاکو گفت‌ کاری‌ که‌ اگر ما بدانیم‌ یا ندانیم‌ اتفاق‌ می‌افتاد و اگر بدانیم‌ نمی‌توانیم‌ از وقوعش‌جلوگیری‌ کنیم‌ دانستنش‌ چه‌ سودی‌ دارد؟ خواجه‌ نصیرالدین‌ تدبیری‌ اندیشید که‌ هلاکو آمادگی‌برای‌ درک‌ مسایل‌ علمی‌ را ندارد لذا با بعضی‌ از دوستانش‌ مشورت‌ کرد و نتیجه‌ آن‌ شد که‌ آنان‌ دودیگ‌ بزرگ‌ مسین‌ را از بالای‌ محلی‌ مرتفع‌ که‌ در نزدیکی‌ خیمه‌ هلاکو است‌ بزمین‌ بیاندازند دراین‌ هنگامه‌ که‌ هلاکو از شکار برمی‌گشت‌ خواجه‌ باتفاق‌ او وارد شدند اما خواجه‌ به‌ هلاکو گفت‌که‌ صحبت‌ محرمانه‌ای‌ با شما دارم‌ و آن‌ اینست‌ که‌ تا چند لحظه‌ دیگر صدای‌ مهیبی‌ خواهیدشنید لطفٹ نترسید و فقط به‌ چهره‌ اطرافیان‌ نگاه‌ کنید به‌ موقع‌ علت‌ قضیه‌ را توضیح‌ خواهم‌ داد;میهمانان‌ یکی‌ پس‌ از دیگری‌ وارد شدند که‌ ناگهان‌ صدای‌ مهیبی‌ بلند شد هر یک‌ عکس‌العملی‌ ازخود نشان‌ دادند فقط هلاکو و خواجه‌ نصیرالدین‌ آرام‌ نشسته‌ بودند، در این‌ لحظه‌ خواجه‌ گفت‌اگر جنابعالی‌ از این‌ قضیه‌ مطلع‌ نبودید حتمٹ می‌ترسید و این‌ اطلاع‌ باعث‌ شد که‌ شما از این‌ صدانهراسید. خاصیت‌ پیشگوئی‌ و پیش‌بینی‌ منجمین‌ واقعی‌ این‌ است‌ که‌ به‌ شما آرامش‌ می‌دهد وهمین‌ باعث‌ شد که‌ خواجه‌ بعنوان‌ مشاور هلاکو انتخاب‌ شود.

پس‌ از اینکه‌ خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌ در دربار هلاکو خان‌ محبوبیت‌ یافت‌ و بعنوان‌ مشاورانتخاب‌ شد از فرصت‌ بدست‌ آمده‌ کمال‌ استفاده‌ را برد و شروع‌ به‌ پی‌ریزی‌ بنای‌ تمدن‌ عظیمی‌نمود که‌ تاریخ‌ از آن‌ بهره‌های‌ فراوانی‌ برده‌ است‌.
 

نشانه‌های‌ تمدن‌

ـ رفتن‌ به‌ دربار هلاکو خان‌ و مهار جنگ‌ و خونریزی‌ و برگرداندن‌ آرامش‌

ـ احترام‌ و تکریم‌ علماء و دانشمندان‌

ـ تأمین‌ هزینه‌ زندگی‌ دانشمندان‌ از طریق‌ موقوفات‌ و ساخت‌ اولین‌ کوی‌ دانشمندان‌ وابسته‌ به‌رصدخانه‌ مراغه‌

ـ دعوت‌ دانشمندان‌ و صاحبنظران‌ از دیگر بلاد به‌ مراغه‌

ـ تأسیس‌ رصدخانه‌ مراغه‌ و یا به‌ تعبیری‌ دانشگاه‌ مراغه‌

ـ جمع‌آوری‌ و خریداری‌ کتب‌ و تأسیس‌ کتابخانه‌

یکی‌ از عوامل‌ تمدن‌ و ابزار رشد و ترقی‌، علماء و دانشمندان‌ می‌باشند که‌ خواجه‌ نصیرالدین‌طوسی‌ از این‌ عامل‌ بخوبی‌ استفاده‌ کرد. در حقیقت‌ خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌ در زمان‌ خودش‌تمدنی‌ بنا نهاد که‌ می‌توان‌ گفت‌ عالی‌ترین‌ بنای‌ تمدن‌ بوده‌ است‌ که‌ امروزه‌ ما نیز بخشی‌ از تمدن‌را وامدار و مدیون‌ افکار و آثار و خدمات‌ آن‌ نابغه‌ اسلامی‌ هستیم‌.

برای‌ تکمیل‌ بحث‌ لازم‌ است‌ که‌ به‌ یک‌ پرسش‌ پاسخ‌ داده‌ شود; و آن‌ پرسش‌ این‌ است‌ که‌ آیااصولا رفتن‌ علماء و دانشمندان‌ به‌ دربار درست‌ است‌ یا خیر؟ این‌ سئوالی‌ است‌ که‌ از دیربازمطرح‌ بوده‌ و جوابها نیز مشخص‌ است‌ و آن‌ اینست‌ که‌; کدام‌ و چه‌ عالمی‌ به‌ دربار می‌رود؟ اگرعالمی‌ خود ساخته‌ باشد آیا رفتن‌ او محل‌ اشکال‌ است‌؟ کما اینکه‌ در مورد خواجه‌ نصیرالدین‌،اکثر علماء اتفاق‌ نظر دارند و رفتن‌ او را به‌ دربار مورد تائید قرار داده‌اند.

حضرت‌ امام‌ خمینی‌ (ره‌) بنیانگذار جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ درباره‌ خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌چنین‌ می‌فرمایند:

... و اما قضیه‌ خواجه‌ نصیر و امثال‌ خواجه‌ نصیر شما می‌دانید این‌ را که‌ خواجه‌ نصیر که‌ در این‌دستگاه‌ وارد می‌شد نمی‌رفت‌ وزارت‌ بکند می‌رفت‌ آنها را آدم‌ کند نمی‌رفت‌ برای‌ اینکه‌ در تحت‌نفوذ آنها باشد می‌خواست‌ آنها را مهار کند تا آن‌ اندازه‌ای‌ که‌ بتواند; کارهایی‌ که‌ خواجه‌ نصیر برای‌مذهب‌ کرد آن‌ کارهاست‌ که‌ خواجه‌ نصیر را خواجه‌ نصیر کرد.

با این‌ کلام‌ حضرت‌ امام‌ (ره‌)، رفتن‌ خواجه‌ نصیر به‌ دربار نیز منتفی‌ می‌شود. پس‌ با رفتن‌ او به‌دربار هلاکو، انسانهای‌ زیادی‌ نجات‌ یافتند، که‌ سنی‌ و شیعه‌ بودن‌ هم‌ مطرح‌ نبوده‌، بلکه‌ وقتی‌ به‌تاریخ‌ مراجعه‌ می‌کنیم‌ می‌بینیم‌ که‌ ابن‌ ابی‌الحدید شارح‌ نهج‌البلاغه‌ که‌ شیعی‌ مذهب‌ نبوده‌خواجه‌ نصیر برای‌ نجات‌ جان‌ او اهتمام‌ کامل‌ ورزیده‌ است‌. درست‌ در زمانیکه‌ علماء ودانشمندان‌ و انسانها کشته‌ می‌شدند و از علم‌ و فرهنگ‌ دانش‌ خبری‌ نبوده‌ خواجه‌ نصیر در همان‌عصر و از میان‌ همان‌ قوم‌ پایه‌های‌ تمدن‌ را می‌ریزد که‌ برای‌ همیشه‌ باقی‌ است‌.

 

خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌ و رصدخانه‌ مراغه‌

(نوزایش‌ ستاره‌شناسی‌ در جهان‌ اسلام‌)

 >هوالذی‌ جعل‌ الشمس‌ ضیاء والقمر نورٹ و قدره‌ منازل‌ لتعلمو عدد السنین‌

والحساب‌<(یونس‌ 5).              

اوست‌ خدایی‌ که‌ خورشید را رخشان‌ و ماه‌ را تابان‌ قرار داد و سیر ماه‌ را در منازلی‌ معین‌ کرد تابدینوسیله‌ شما سالها و حساب‌ را بدانید. خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌ پس‌ از اطمینان‌ از اینکه‌هلاکو عواید موقوفات‌ را در اختیارش‌ قرار می‌دهد اقدام‌ به‌ ساخت‌ رصدخانه‌ در سال‌ 657هجری‌ می‌نماید و در سال‌ 672 قبل‌ از افتتاح‌ رسمی‌ دارفانی‌ را وداع‌ می‌گوید که‌ مسئولیت‌ اداره‌این‌ بنای‌ عظیم‌ بدست‌ فرزند ارشدش‌ خواجه‌ اصیل‌الدین‌ سپرده‌ می‌شود.

بنیاد بین‌المللی‌ ستاره‌شناسی‌، یا دانشگاه‌ مراغه‌، نامی‌ است‌ که‌ زیبنده‌ این‌ رصدخانه‌ است‌ و دراهمیتش‌ همین‌ بس‌ که‌ دانشمندان‌ اسلامی‌ و غربی‌ به‌ عظمتش‌ پی‌ برده‌اند و معتقدند که‌ نوزایشی‌که‌ در امر ستاره‌شناسی‌ در دنیای‌ اسلام‌ با ساخت‌ رصدخانه‌ مراغه‌ بوجود آمده‌ تمامٹ مدیون‌ این‌نابغه‌ اسلامی‌ است‌ که‌ جامعیت‌ او مورد تحسین‌ همگان‌ است‌. در همین‌ زمینه‌ دانشمند فیزیکدان‌مسلمان‌ پاکستانی‌ برنده‌ جایزه‌ نوبل‌ فیزیک‌ سال‌ 1979 مرحوم‌ دکتر عبدالسلام‌ می‌گوید;رصدخانه‌ مراغه‌ با بیست‌ منجم‌ از سراسر دنیای‌ اسلام‌ تحت‌ سرپرستی‌ دانشمند بزرگ‌ خواجه‌نصیرالدین‌ طوسی‌ احتمالا نخستین‌ رصدخانه‌ جهان‌ بمعنی‌ واقعی‌ کلمه‌ بوده‌ است‌ و در جای‌دیگر می‌گوید; رصدخانه‌ استانبول‌، چین‌، و حتی‌ رصدخانه‌های‌ هند در قرن‌ دوازدهم‌ نیز همه‌ ازجلوه‌های‌ رصدخانه‌ مراغه‌ است‌.

ناگفته‌ نماند که‌ قبل‌ از خواجه‌ نصیرالدین‌ دروس‌ ریاضیات‌ و نجوم‌ موافقین‌ و مخالفینی‌ داشت‌که‌ این‌ مباحث‌ سیر نزولی‌ را طی‌ می‌کرد و جامعیت‌ خواجه‌ نصیر بود که‌ توانست‌ به‌ این‌ دروس‌سیر تکاملی‌ دهد و جان‌ تازه‌ای‌ بخشد و همین‌ امر باعث‌ شد تا زمان‌ شیخ‌ بهائی‌ و بعد از او تاهمین‌ اواخر دروس‌ نجوم‌ و ریاضیات‌ جزو دروس‌ حوزویان‌ بحساب‌ آید.

به‌ موازات‌ ساخت‌ رصدخانه‌ مراغه‌ خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌ اقداماتی‌ در چند مرحله‌ انجام‌ دادکه‌ بدین‌ شرح‌ است‌: در مرحله‌ اول‌ دعوت‌ عام‌ از دانشمندان‌ که‌ بخاطر حمله‌ مغول‌ ترک‌ دیارنموده‌ بودند بالاخص‌ دانشمندان‌ ستاره‌شناس‌ از نقاط دور و نزدیک‌ تا حتی‌ چین‌ به‌ مراغه‌ بدون‌در نظر گرفتن‌ مکتب‌ و مذهب‌; در مرحله‌ دوم‌ جمع‌آوری‌ کتبی‌ که‌ در زمینه‌ ستاره‌شناسی‌ و نجوم‌بود که‌ توانست‌ آنها را در اختیار دانشمندان‌ قرار دهد و با توجه‌ به‌ ساخت‌ رصدخانه‌ مراغه‌ که‌زمانی‌ حدود 15 سال‌ طول‌ کشید تا آنجا پیش‌ رفت‌ که‌ گفتگوی‌ علمی‌ چندین‌ ساله‌ او به‌ مکتب‌مراغه‌ و منزلش‌ به‌ دارالعلم‌ طوسی‌ شهرت‌ پیدا کرد.

محصول‌ گفتگوهای‌ علمی‌ درباره‌ نجوم‌ کتابی‌ است‌ بنام‌ زیج‌ ایلخانی‌ که‌ توسط خواجه‌نصیرالدین‌ برشته‌ تحریر درآمده‌ که‌ تدوین‌ و تنظیم‌ این‌ کتاب‌ به‌ عقیده‌ همگان‌ بمنزله‌ میوه‌ وثمره‌ رصدخانه‌ مراغه‌ است‌.

در مرحله‌ سوم‌ آنطوریکه‌ که‌ از تحقیقات‌ بدست‌ می‌آید نشانگر این‌ است‌ که‌ خواجه‌ نصیرالدین‌طوسی‌ همزمان‌ بنای‌ رصدخانه‌ اقدام‌ به‌ ساخت‌ کوی‌ دانشمندان‌ وابسته‌ به‌ مرکز علمی‌ رصدخانه‌مراغه‌) با تمام‌ امکانات‌ رفاهی‌ می‌نماید و حتی‌ مایحتاج‌ عمومی‌ آنها را نیز تأمین‌ می‌کرده‌ که‌محققین‌ بتوانند سبک‌ بال‌ به‌ کار تحقیق‌ و پژوهش‌ بپردازند کاری‌ که‌ دنیای‌ غرب‌ هم‌اکنون‌ بدان‌عمل‌ می‌کند بامید آنروزیکه‌ بتوانیم‌ چنین‌ مکانهایی‌ را در اختیار محققین‌ قرار دهیم‌. در هرصورت‌ می‌توان‌ چنین‌ نتیجه‌ گرفت‌ اولین‌ بنیاد بین‌المللی‌ ستاره‌شناسی‌ اسلامی‌ که‌ توسطخواجه‌ نصیرالدین‌ در قرن‌ هفتم‌ ساخته‌ شده‌ بمنزله‌ مواد اولیه‌ رصدخانه‌های‌ قرون‌ بعدی‌ بوده‌است‌ که‌ تمدن‌ بشری‌ و بالاخص‌ ستاره‌شناسی‌ امروز مدیون‌ جامعیت‌ و بینش‌ و تفکر این‌ نابغه‌اسلامی‌ است‌ تا آنجا که‌ هم‌اکنون‌ پرگار ساخته‌ شده‌ توسط خواجه‌ نصیر و همچنین‌ اسباب‌ وابزار رصدی‌ در موزه‌ لندن‌ موجب‌ اعجاب‌ و تحسین‌ بینندگان‌ است‌.

   

 استخراج‌ آیه‌ تطهیر به‌ روش‌ زبروبنیات‌ توسط خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌

 انما یرید ا... لیذهب‌ عنکم‌ الرحبس‌ اهل‌ البیت‌ و یطهرکم‌ تطهیرٹ(احزاب‌ 32)

قبل‌ از بیان‌ خواجه‌ نصیر درباره‌ آیه‌ تطهیر لازم‌ است‌ که‌ معنی‌ زبر و بنیات‌ را بدانیم‌. آنطور که‌ درکتابها نوشته‌اند زبر بضمتین‌ جمع‌ زبور و بفتح‌ بمعنی‌ کتابست‌ و بنیات‌ جمع‌ بنیه‌ بمعنی‌ حجت‌است‌. در جای‌ دیگر زبر بمعنی‌ قطع‌ نیز معنی‌ شده‌ است‌ (فتعطعوا امرٹ بنهیم‌ زبرٹ) جائتهم‌ رسلهم‌باالبنیات‌ و الزبر) بنیه‌ در بعضی‌ از لغات‌ بمعنی‌ معجزه‌ نیز معنی‌ شده‌ است‌. در هر صورت‌ زبر وبنیات‌ دو قاعده‌ توأم‌ و با هم‌ هستند. واضع‌ آن‌ مشخص‌ نیست‌ بعضی‌ نسبت‌ به‌ خواجه‌ نصیرمی‌دهند که‌ احتیاج‌ به‌ تحقیق‌ بیشتری‌ دارد. موضوع‌ علم‌ زبر و بنیات‌ حروف‌ و کلمات‌ قرآنیه‌است‌ برای‌ استخراج‌ و کشف‌ مجهولات‌. اکنون‌ جهت‌ آشنایی‌ خوانندگان‌ اشاره‌ کوتاهی‌ به‌ زبر وبنیات‌ که‌ در بعضی‌ از کتب‌ به‌ آن‌ اشاره‌ شده‌ است‌، جلب‌ می‌کنیم‌. در تمامی‌ حروف‌ اول‌ آنها رازبر و تتمه‌ آنها را بنیات‌ گویند مثلا علی‌ (ع‌) زبر و (لی‌) بنیات‌ که‌ می‌گویند از زبر و بنیات‌ محمداسلام‌ است‌ و علی‌ ایمان‌ محمد که‌ عبارت‌ است‌ میم‌ . حا . میم‌ . دال‌ است‌ چون‌ زبر آنها حذف‌شدو باقی‌ می‌ماند یم‌.ا.یم‌.ال‌ که‌ مجموع‌ آنها می‌شود 132 و اسلام‌ نیز 132 و همچنین‌ لفظ علی‌عین‌ ـ لام‌ ـ یاء می‌باشد چون‌ حرف‌ اول‌ که‌ زبر است‌ حذف‌ شود باقی‌ می‌ماند. ین‌ ـ ام‌ 1 که‌مجموع‌ 102 است‌ و ایمان‌ نیز 102 است‌.

می‌گویند:

خورشید کمال‌ است‌ نبی‌ ماه‌ و لی‌اسلام‌ محمد است‌ و ایمان‌ علی‌

گر بینه‌ای‌ در این‌ سخن‌ می‌طلبی‌بنگر که‌ زبنیات‌ اسما است‌ جلی‌

***

رمزی‌ است‌ کتاب‌ حق‌ تمامی‌ بنظام‌اسرار الهی‌ است‌ بهر بطن‌ کلام‌

از اسم‌ محمد که‌ بود مصور کل‌در یاب‌ زبنیاتش‌ اسلام‌

در مثال‌ دیگر می‌گویند:

علم‌ برابر است‌ با عمل‌ و هر دو بحساب‌ جمل‌ مساویند با 140 من‌ آمن‌ برابر است‌ باعلی‌ابیطالب‌

جمله‌ لااله‌الاا 12 حرف‌ روز هم‌ 12 ساعت‌ می‌باشد.

محمد رسول‌ا 12 حرف‌ شب‌ هم‌ 12 ساعت‌

مجموع‌ هر دو 24 ساعت‌ شبانه‌روز است‌.

هر سال‌ 12 ماه‌ جانشینان‌ پیغمبر 12 نفر می‌باشد جمع‌ 24

بینات‌ بسم‌ال الرحمن‌ الرحیم‌ بعد از اسقاط مکررات‌ 217 است‌ علی‌ابیطالب‌ 217 است‌.

مثال‌ دیگر زبر آیه‌ شریفه‌ الحمد رب‌ العالمین‌ 583 این‌ عدد برابر است‌ با محمد علی‌ فاطمه‌حسن‌ و حسین‌ و آخرین‌ مثال‌ فواتح‌ سور پس‌ از اسقاط مکررات‌ منطوق‌ آنها (نقطه‌دار) صراطعلی‌ حق‌ نمسکه‌ است‌.

انما یریدا لیذهب‌ عنکم‌ الرجس‌ اهل‌ البیت‌ و یطهرکم‌ تطهیرٹ

(انما) زبرش‌ 92 و محمد 92 بنیاتش‌ 362 وصی‌ بحق‌ علی‌ 362

(یریدا) زبرش‌ 290 بنیاتش‌ 227 مجموع‌ زبر و بنیات‌ 517 امام‌ الهمام‌ الحسن‌ بن‌ علی‌ 517

(لیذهب‌) زبر آن‌ 747 بنیاتش‌ 275 مجموع‌ 822 و الامام‌ الکامل‌ ابوعبدا الحسین‌ بن‌ ابیطالب‌822

(عنکم‌) زبر آن‌ 180 بنیاتش‌ 247 مجموع‌ 427 امام‌ علی‌ زین‌العابدین‌ 427

(الرجس‌) زبر آن‌ 294 بنیات‌ 262 مجموع‌ 556 ما حی‌ کفر و حامی‌ اسلام‌ 556 (امام‌ زمان‌)

(اهل‌ البیت‌) زبر آن‌ 479 بنیات‌ 306 مجموع‌ 785 محمدالباقر و جعفر 785

(یطهرکم‌) زبر آن‌ 290 بنیات‌ 142 مجموع‌ 432 امام‌ موسی‌ و علی‌ و محمدجواد 432

تطهیرٹ زبر آن‌ 625 بنیات‌ 115 مجموع‌ 740 والنقی‌ و العسگری‌ و الهادی‌ 740

بعضی‌ دیگر از عنکم‌ اهل‌ البیت‌ استخراجی‌ دیگری‌ بدین‌ شرح‌ نموده‌اند.

زبر عنکم‌ اهل‌ البیت‌ 659 بنیات‌ 553 مجموع‌ 1212 است‌.

امام‌ الواهب‌ علی‌ ولی‌ا و فاطمه‌ السبطین‌ الحسن‌ و الحسین‌ و اولاد الحسین‌ 1212

 

خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌ و نبوغ‌

حضرت‌ علی‌ (ع‌) می‌فرمایند که‌ انسان‌ دارای‌ دو عقل‌ هست‌ عقل‌ مطبوع‌ و عقل‌ مسموع‌مادامیکه‌ عقل‌ مطبوع‌ نباشد عقل‌ مسموع‌ نمی‌تواند کاری‌ انجام‌ دهد و بهمین‌ مضمون‌ علم‌مطبوع‌ و مسموع‌ هم‌ داریم‌

العلم‌ علمان‌ مطبوع‌ و مسموع‌ و لاینفع‌ المسموع‌ اذالم‌ یکن‌ المطبوع‌

دانش‌ بر دو قسم‌ است‌ دانش‌ فطری‌ که‌ در نهاد انسان‌ است‌ و دانش‌ شنیدنی‌ و هر گاه‌ با دانش‌فطری‌ همراه‌ نباشد سودی‌ نمی‌دهد در هر صورت‌ در احادیثی‌ که‌ عقل‌ را بر دو قسم‌ کرده‌اند نهایتٹهمان‌ علم‌ و دانش‌ است‌. دانش‌ فطری‌ جایگاهی‌ است‌ که‌ دانش‌ شنیدنی‌ در آنجا آشیانه‌ می‌گذارد;دانش‌ فطری‌ خدادادی‌ است‌ که‌ خداوند به‌ یک‌ نفر داده‌ که‌ در میان‌ اجتماع‌ خودمان‌ زیاد دیده‌ شده‌که‌ افرادی‌ که‌ درس‌ نخوانده‌ و تحصیل‌ نکرده‌اند ولی‌ از یک‌ هوش‌ سرشاری‌ برخوردارند که‌ موردتوجه‌ و مشورت‌ مردم‌ قرار می‌گیرند بخاطر همان‌ دانش‌ و عقل‌ طبیعی‌ که‌ خداوند در وجود آنهانهاده‌ است‌ چنین‌ انسانهایی‌ اگر موفق‌ شوند و درس‌ بخوانند واقعٹ نابغه‌ می‌شوند. اکثر دانشمندان‌و صاحبان‌ ابتکار همانها هستند که‌ عقل‌ و دانش‌ فطری‌ آنها خدادادی‌ بوده‌ و توانستند بکمک‌تحصیل‌ و تدریس‌ و یا به‌ تعبیری‌ عقل‌ و دانش‌ شنیدنی‌ باین‌ درجه‌ برسند و خواجه‌ نصیرالدین‌طوسی‌ بی‌ شک‌ از کسانی‌ است‌ که‌ از عقل‌ و دانش‌ و هوش‌ فطری‌ برخوردار بوده‌ و بکمک‌تحصیل‌ دانش‌ توانسته‌ نبوغ‌ خود را به‌ بلوغ‌ برساند شاهد بر این‌ مدعا مطلب‌ حاجی‌ خلیفه‌ ازدانشمندان‌ اهل‌ تسنن‌ در کتاب‌ مشهورش‌ کشف‌ الظنون‌ است‌، ایشان‌ در طبقات‌ علما نکته‌ بسیارجالبی‌ دارد که‌ می‌گوید; دانشمندان‌ دو دسته‌ هستند بعضی‌ مصرفی‌ هستند از این‌ و آن‌ می‌گیرندو دستمایه‌ کارشان‌ قرار می‌دهند که‌ این‌ خود یک‌ هنر است‌ دسته‌ دیگر آنها هستند که‌ خودشان‌منبع‌ هستند از آنها گرفته‌ می‌شود آنها از کسی‌ نمی‌گیرند و برای‌ مثال‌ خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌را معرفی‌ کرده‌ و می‌گوید کاالنصیرالطوسی‌.